Lektury

Nie, w tym okresie biali prawnicy w Alabamie nie robili wszystkiego, co w ich mocy, dla swoich czarnych klientów.

Akcja ” Zabić drozda ” rozgrywa się w latach trzydziestych XX wieku, w czasach Wielkiego Kryzysu, kiedy na Południu panował jawny rasizm. Współczesne ruchy na rzecz praw obywatelskich nie zdążyły jeszcze nabrać rozpędu i nawet ustawodawstwo przeciwko linczom nie było w stanie przejść przez Kongres.

Tym, co szokuje białą społeczność Maycomb, jest właśnie fakt, że Atticus podejmuje się obrony Toma Robinsona, który został fałszywie oskarżony o gwałt. Biała społeczność jest, z nielicznymi wyjątkami, oburzona faktem, że Atticus próbuje uniewinnić Robinsona. Postępowanie takie narusza obowiązujący od dawna kodeks białych, zgodnie z którym biali trzymają się razem, aby utrzymać czarnych na swoim miejscu. Oznacza to, że zawsze należy wierzyć słowu białej osoby, a nie czarnej. Bez względu na to, jak oczywiste jest, że kłamią, niewypowiedziany kodeks nakazuje białym ludziom popierać innych białych ludzi.

Atticus próbuje ostrzec swoje dzieci przed ostrą reakcją, jaką wywoła jego obrona Toma Robinsona, ale niewiele jest w stanie przygotować je na niesprawiedliwość, której są świadkami.

Dobrą tezą do analizy literackiej ” Zabić drozda ” może być stwierdzenie: „Uprzedzenia są dominującą cechą mieszkańców miasteczka Maycomb”.

Jest to teza dość łatwa do obronienia, ponieważ w całej książce można znaleźć wiele dowodów na jej poparcie. Obok uprzedzeń rasowych, których jaskrawym przykładem jest niesłuszne skazanie Toma Robinsona, istnieją uprzedzenia klasowe, których przykładem jest snobistyczna obsesja ciotki Aleksandry na punkcie społecznego rodowodu.

Odmianą uprzedzeń, o której mniej się mówi w książce, jest mizoginia, która nie pozwala kobietom zasiadać w ławach przysięgłych. W procesie Toma Robinsona wszyscy przysięgli są mężczyznami, ponieważ uważa się, że wysłuchiwanie nikczemnych szczegółów rzekomej zbrodni oskarżonego mogłoby naruszyć delikatną wrażliwość kobiet Południa.

A skoro już o tym mowa, to ostatecznie daremne wysiłki ciotki Aleksandry, by uczynić z Scout piękną, praworządną damę z Południa, wynikają bezpośrednio z jej uprzedzeń dotyczących dobrego wychowania. Alexandra uważa Finchów za dobrą rodzinę, znacznie przewyższającą innych, a już na pewno klany „białych śmieci”, takie jak Ewellowie.

Czas, w którym ława przysięgłych jest nieobecna, jest ważny, ponieważ pokazuje, że przynajmniej jeden przysięgły nie jest przekonany o winie Toma Robinsona.

Zazwyczaj w tym okresie, kiedy czarny mężczyzna zostaje oskarżony o gwałt na białej kobiecie, ława przysięgłych w mgnieniu oka wydaje wyrok skazujący. W rzeczywistości taki werdykt zostałby prawdopodobnie wydany jeszcze przed rozpoczęciem procesu – taki był poziom uprzedzeń rasowych na Południu w tamtych czasach.

W procesie Toma Robinsona wydaje się, że wszyscy przysięgli, z wyjątkiem jednego, podjęli decyzję jeszcze przed rozpoczęciem procesu. Jeden z przysięgłych nie wierzy, że Tom jest winny na podstawie dowodów przedstawionych przez oskarżenie.

Jak się okazuje, ławnik ten jest członkiem klanu Cunninghamów, co jest szczególnie ironiczne, zważywszy, że Walter Cunningham przewodził grupie linczującej, która była bliska włamania się do więzienia okręgowego i zabrania Toma na śmierć. Właśnie dlatego, że ten przysięgły nie wierzy w winę Toma, decyzja, która w normalnych warunkach trwałaby nie więcej niż kilka minut, w końcu zajmuje kilka godzin.

Powieść pozostaje aktualna do dziś, zarówno jeśli chodzi o konkretne kwestie związane z równym traktowaniem w świetle prawa, jak i o bardziej ogólne przesłanie moralne dotyczące natury uprzedzeń oraz szerszą tematykę.

Powieść porusza szerokie tematy, które są aktualne dzisiaj i które zawsze będą aktualne. Można to dostrzec w wielu reakcjach na powieść, ponieważ książkę opisano jako:

„Powieść regionalna poruszająca uniwersalne tematy tolerancji, odwagi, współczucia i sprawiedliwości…”

Powieść Harper Lee zawiera wyraźne przesłanie moralne dotyczące niebezpieczeństw wynikających z uprzedzeń. Jest to prawdą na kilku poziomach powieści. Przykład procesu Toma Robinsona jest wyraźnym wyrazem idei niesprawiedliwości prawnej wynikającej z dominujących uprzedzeń kulturowych.

Kwestia ta zajmuje znaczną część tekstu powieści, a także jej wymowę.

Główna część książki poświęcona rasizmowi i jego skutkom dotyczy uprzedzeń i nietolerancji, czyli tego, jak ludzie postrzegają i reagują na różnice między nimi.

Oprócz rasy, w powieści poruszane są także kwestie uprzedzeń klasowych. Niebezpieczeństwa związane z izolacją społeczną i wynikającymi z niej zachowaniami przestępczymi (i patologicznymi), są w pełni widoczne w postaciach Boba i Mayelli Ewell.

Zagadnienia te, wyrażające niebezpieczeństwa wynikające z zakorzenionych uprzedzeń kulturowych, pozostają aktualne w naszym dzisiejszym świecie, który nadal charakteryzuje się pewnymi uprzedzeniami i nietolerancją.

W kwestii równego traktowania w świetle prawa powieść jest nadal przejmująco aktualna. Choć panuje powszechna zgoda co do tego, że dokonał się postęp w zakresie sprawiedliwości społecznej wobec mniejszości, wielu uczonych i obrońców sprawiedliwości społecznej wskazuje na utrzymującą się i niepokojącą tendencję do wydawania wyroków skazujących i wymierzania kar na podstawie uprzedzeń rasowych.

Reforma systemu karania jest obecnie przedmiotem zainteresowania zarówno rządu USA, jak i obrońców sprawiedliwości społecznej. Kwestia sprawiedliwego (lub niesprawiedliwego) skazywania, poza początkowym niesłusznym wyrokiem w sprawie Toma Robinsona, jest omawiana w powieści Lee, a kara śmierci jest kwestionowana.

W szczególności Jem kwestionuje zastosowanie kary śmierci wobec Robinsona, człowieka, który jest w oczywisty sposób niewinny i który nigdy nie został oskarżony o zabicie kogokolwiek.

W ten sposób sprawiedliwość, jako pojęcie, zostaje poddana w powieści Harper Lee swoistej próbie. Książka nadal stanowi istotny komentarz na temat sprawiedliwości, uprzedzeń i systemu prawnego, a także przedstawia postać nadziei i uczciwości właśnie w tych kontekstach.

Atticus Finch jest przykładem osoby, która dąży do tego, by sprawiedliwości stało się zadość, niezależnie od zakorzenionych i systematycznych uprzedzeń.

Kiedy podejmuje się prowadzenia sprawy Toma Robinsona, jest zdeterminowany, by zrobić wszystko, co w jego mocy, by go bronić, mimo że wie, iż sprawa Toma jest praktycznie beznadziejna – jest on czarnym człowiekiem sądzonym przez system, który już go osądził.

Obecność cioci Aleksandry wpływa na rodzinę Finchów w ” Zabić drozda ” na wiele różnych sposobów, a ona sama zapewne twierdzi, że wprowadza pewne pozory porządku do spokojnego wcześniej domu.

Gdy tylko impertynencka ciotka Alexandra pojawia się w rezydencji Finchów, zaczyna przejmować władzę. Bardzo krytyczna wobec umiejętności wychowawczych swojego brata Atticusa, Alexandra chce wpoić Scout i Jemowi trochę dyscypliny i celu.

Szczególnie zależy jej na wychowaniu Scouta. Ciocia Alexandra, staroświecka dama o wyidealizowanej wizji kobiecości, chce uczynić z Scout piękną, dystyngowaną damę z Południa.

Ponieważ jednak Scout jest niepoprawną chłopczycą, okazuje się, że o wiele łatwiej powiedzieć niż zrobić. Scout opiera się próbom ciotki, by uczynić z niej damę, co wywołuje spore napięcie w domu Finchów.

Ciotka Alexandra wywiera również wpływ na Finchów, podkreślając ich rolę w społeczeństwie. Będąc snobką, Alexandra gorąco wierzy w zalety dobrego wychowania i w to, że pewne cechy charakteru, zarówno dobre, jak i złe, są przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Nic dziwnego, że Alexandra uważa, iż Finchowie są dobrą rodziną. To wyjaśnia, dlaczego tak bardzo zależy jej na tym, by Scout zaczęła zachowywać się jak dama i dlaczego nie jest zadowolona z tego, że jej brat zajął się sprawą Toma Robinsona. Dla niej to poniżej godności Fincha bronić czarnego człowieka w sądzie. Według niej Atticus przynosi hańbę rodzinie.

Subtelna zmiana”, którą Scout zaczyna dostrzegać w swoim ojcu, następuje po tym, jak Atticus obronił Toma Robinsona przed rozwścieczonym tłumem mężczyzn, którzy chcieli go zlinczować. Rano po tym przerażającym incydencie Atticus nie ma zbyt wielkiego apetytu; zamiast jeść, zaczyna dyskutować o postawach rasistowskich w Maycomb (zwłaszcza o postawie Braxtona Underwooda) w obecności czarnej pokojówki rodziny, Calpurnii.

Ciotka Alexandra wpada w zakłopotanie i strofuje Atticusa za mówienie o nienawiści Braxtona w obecności kobiety, która jest celem tej nienawiści. Uważa, że tego rodzaju rozmowy „zachęcają ich” i „wszystko, co dzieje się w tym mieście, przed zachodem słońca trafia do kwatery”. Atticus odpowiada: „Cóż, jestem pewien, że Cal o tym wie. Wszyscy w Maycomb o tym wiedzą”.

Ten bardziej bezpośredni sposób mówienia i „lekka skrobliwość” w głosie Atticusa to zmiana, którą Scout zauważa, a którą określa jako „ciche okopywanie się, a nie jawną irytację”. Atticus wie, że walczy po stronie sprawiedliwości i nie musi być upominany przez kobietę, która wciąż wydaje się zachowywać pewne elementy zakorzenionego rasizmu. W tym momencie staje się jasne, że cierpliwość Atticusa wobec chęci utrzymania przez miasto status quo jest coraz mniejsza.

Podobieństwa są następujące:

Przywódcy mafii grozili, że porwą dziewięciu chłopców w Scottsboro, w stanie Alabama, i zabiorą ich, jeśli szeryf odmówi „wpuszczenia ich na tych chłopców”. W powieści Harper Lee, Banda Old Sarum grozi Atticusowi w więzieniu, ponieważ chcą, aby Tom Robinson został im wydany.
Oba procesy w sądach niższej instancji to parodie sprawiedliwości. Oskarżenia Ruby Bates i Victorii Price o zgwałcenie przez czarnych chłopców, którzy jechali z nimi pociągiem, były fałszywe. Kobiety wysuwały te zarzuty z obawy przed oskarżeniem ich o aktywność seksualną z białymi mężczyznami, którzy zostali wyrzuceni z pociągu przez młodych czarnych mężczyzn. Podobnie fikcyjny proces niewinnego Toma Robinsona jest parodią, ponieważ Mayella Ewell składa fałszywe zeznania przeciwko Tomowi.
Sędzia Taylor z Maycomb pragnie bezstronnego procesu, który zapewni oskarżonemu ochronę sądu. Kiedy na przykład Link Deas staje na sali sądowej i wygłasza oświadczenie o dobrym charakterze Toma Robinsona, sędzia każe go usunąć, aby nie doszło do unieważnienia procesu. Podobnie sędzia Horton z północnej Alabamy, w trosce o sprawiedliwość, posunął się do uchylenia wyroku w sprawie jednego z czarnych chłopców, Haywooda Pattersona, ponieważ nie wierzył, że Patterson popełnił jakiekolwiek przestępstwo. Ponadto podczas wyboru ławy przysięgłych jeden z jej członków, Fred Morgan, naczelnik poczty, stał, wymachiwał rękami i narzekał: „My, przysięgli w hrabstwie Morgan, nie jesteśmy przyzwyczajeni do przyjmowania zarzutów od obrońcy oskarżonego i nie podoba nam się to”.
Sędzia Horton był zaskoczony tym wybuchem. Zerknął przez okulary i powiedział z surowością w głosie: „Nie ma w tym nic niestosownego. Proszę ponownie zająć swoje miejsce”.

W innym przypadku, podczas przesłuchania Victorii Price na rozprawie, oskarżyła ona Pattersona o gwałt na niej. Adwokat Bailey wyciągnął ze swojej teczki bieliznę i zapytał panią Price, czy jest jej. Następnie, obrońca Leibowitz zgłosił sprzeciw, ponieważ po raz pierwszy w ciągu dwóch lat procesu pokazano tę bieliznę. Następnie Prokurator Generalny rzucił ją na kolana ławnika, a sala sądowa wybuchła śmiechem. Podobnie jak sędzia Taylor, sędzia Horton szybko zagroził, że w celu utrzymania porządku będzie musiał opróżnić salę rozpraw.

Kiedy sala sądowa wybuchła śmiechem, Horton uderzył młotkiem, aby zapanowała cisza. „Sąd ma prawo opróżnić salę rozpraw” – oznajmił sędzia stanowczo – „i jeśli będzie to konieczne dla utrzymania porządku, Sąd nie zawaha się tego uczynić”.

Limestone Democrat z Athens w północnej Alabamie chwalił „niezwykle spokojną naturę” Hortona, jego wielkie zdolności prawne i uczciwość. Cechy te nie różnią się od cech sędziego Taylora z Maycomb w południowej Alabamie.

Można argumentować, że jednym z głównych problemów systemu szkolnego, który utrudnia naukę młodej narratorce ” Zabić drozda ” Harper Lee, jest bieda w hrabstwie Maycomb w Alabamie. Fikcyjne hrabstwo Lee, położone na głębokim Południu w czasach depresji, jest rozpaczliwie biedne, a nowa nauczycielka Jean Louise „Scout” Finch, panna Caroline Fisher, nie jest przygotowana na wyzwania, jakie to ze sobą niesie. Jak mówi Scout w rozdziale 2 :

„Panna Caroline zdawała się nie wiedzieć, że obdarta, ubrana w dżinsową koszulę i spódnicę z mączki pierwsza klasa, z której większość siekała bawełnę i karmiła świnie, odkąd tylko potrafiła chodzić, jest odporna na literaturę pobudzającą wyobraźnię”.

Miastu  brakuje środków na zapewnienie wysokiej jakości edukacji. Problem ten potęguje brak doświadczenia panny Caroline jako nauczycielki. Jest ona nie tylko nieprzygotowana do wyzwań, jakie stawiają przed nią skromne środki przeznaczone na tę szkołę. Nie jest także przygotowana na wpływ ubóstwa na zaangażowanie niektórych rodzin w edukację. Głównym tego przykładem jest rodzina Ewellów. Burris Ewell uczęszcza do klasy Scout i odrzuca wysiłki panny Caroline, by włączyć go w strukturę klasy i program nauczania. Choć jest to najbardziej skrajny przypadek ubóstwa, które stanowi wyzwanie dla procesu edukacji, Burris nie jest jedynym takim przypadkiem, do którego młoda nauczycielka jest źle przygotowana. Brak odpowiedniego ubrania Waltera Cunninghama również zastanawia pannę Caroline. Jej pochodzenie z wyższej klasy najwyraźniej izolowało ją od cech charakterystycznych dla tego poziomu ubóstwa, co widać wyraźnie, gdy przeraża ją mysz biegająca po podłodze klasy.

Kolejną przeszkodą w nauce Scout, są „bezowocne wysiłki” stanu Alabama w nauczaniu „dynamiki grupowej”. Brat Scout, Jem, ostrzegł wcześniej swoją młodszą siostrę, że do systemu szkolnego wprowadzany jest system dziesiętny Deweya. Scout skarży się później, że „nie miała szansy porównać go z innymi technikami nauczania”, co jest znaczącym czynnikiem dla dziecka, które zostało już upomniane przez nauczyciela za naukę czytania poza systemem. Dyskusja Scout na temat wad systemu szkolnego koncentruje się w dużej mierze na niezdolności nauczycielki do zaakceptowania faktu, że uczennica nauczyła się już czytać, wykorzystując naturalną ciekawość oraz wykształcenie ojca.

Podsumowując, można by stwierdzić, że trzy przeszkody w systemie szkolnym, które utrudniają Scout naukę, to społeczno-ekonomiczny status społeczności, brak przygotowania i doświadczenia nowego, wąsko myślącego nauczyciela oraz przyjęcie przez system szkolny nowego programu, który bardzo różni się od tego, co było wcześniej.

Boo Radley i Dill są do siebie podobni w rozdziale 14. pod tym względem, że obaj cierpią z powodu krzywdzących ojców i biernych matek. Kiedy Dill po raz pierwszy wyjawia Jemowi i Scout, że uciekł z domu i czekał pod łóżkiem Scout, aż znajdzie odpowiedni moment, by dać im znać, że tam jest. Mówi im, że powodem jego ucieczki było to, że ojciec go bił. Innymi słowy, mówi im, że jego ojciec, czy też ojczym, jest agresywny. Boo Radley również cierpi z powodu złego ojca i słabej matki, która nie może się za nim wstawić. Calpurnia mówi nawet, gdy widzi ojca Boo idącego ulicą, że jest on „najwredniejszym człowiekiem”, jakiego znała.

Dill przyznaje się później, że zmyślił historię o tym, że ojczym go uderzył. Jednak w domu nadal cierpi z powodu całkowitego braku uwagi ze strony matki i ojczyma. Mówi, że po prostu nie potrzebują go w domu i są wobec niego bardzo krytyczni, zastanawiając się, dlaczego woli siedzieć w domu i czytać książki, zamiast grać w piłkę na dworze jak inni chłopcy. Mówią:

” Nie jesteś chłopcem. Chłopcy wychodzą na dwór i grają w baseball z innymi chłopcami, a nie siedzą w domu i martwią się o swoich rodziców „.

Scout mówi Dillowi, że to nie jest powód, by uciekać, ale Dill czuje, że rodzice po prostu się nim nie interesują i czuje się samotny. Czuje się bardziej jak w rodzinie, gdy odwiedza ciocię Rachel i spędza czas z Jemem i Scout.

Zarówno Scout, jak i Dill zastanawiają się, dlaczego Boo nigdy nie uciekł z domu z powodu trudnej sytuacji, w jakiej znalazł się z powodu znęcającego się nad nim ojca. Zdają sobie sprawę, że w przeciwieństwie do Dilla, Boo nie ma dokąd pójść i nie ma ludzi, którzy by go przyjęli.

Ciocia Alexandra uważa się za strażniczkę dobrego imienia rodziny. Ma obsesję na punkcie pozycji społecznej, między innymi dlatego tak krytycznie ocenia sposób, w jaki Atticus wychowuje swoje dzieci. Finchowie muszą dbać o swoją reputację, a pozwalanie Scout i Jemowi, by szaleli, nie poprawia ich statusu w mieście. Scout naprawdę powinna zacząć zachowywać się jak dama, myśli Alexandra, zamiast być chłopczycą i ciągle chodzić w kombinezonach.

Alexandra ma więc bardzo sztywne wyobrażenie o hierarchii społecznej i o tym, gdzie jej rodzina się w niej mieści. To właśnie na tym tle możemy zrozumieć jej antypatię do obrony Toma Robinsona przez Atticusa. Alexandra, podobnie jak prawie wszyscy biali dorośli w Maycomb, podziela uprzedzenia dotyczące rasy, jakie panowały w jej czasach. Jednak o wiele ważniejsze są dla niej uprzedzenia społeczne. Postrzega działanie swojego brata jako adwokata Toma jako zagrożenie dla nazwiska rodziny Finchów i jej miejsca w społeczeństwie. Ale lojalność wobec rodziny jest dla niej również bardzo ważna, do tego stopnia, że będzie twardo bronić Atticusa poza rodziną:

„Nie mogę powiedzieć, że popieram wszystko, co on robi, Maudie, ale to mój brat i chciałabym wiedzieć, kiedy to się skończy”.